سوءقصد به ذات همایونی / گذری بر رمان تاریخی رضا جولایی
«سوءقصد به ذات همایونی» رمانی تاریخی و تخیلی نوشته‌ی رضا جولایی است. رضا جولایی متولد ۱۳۲۹ خورشیدی در تهران، نویسند‌ه‌ای است که کارش را از ۱۳۶۲ و با انتشار حکایت سلسله پشت کمانان آغاز نمود. انتخاب مضمون‌های تاریخی از دوره‌های قاجار و پهلوی، از ویژگی‌های عمومیِ کتاب‌های اوست. سوءقصد به ذات همایونی از آثار مهم جولایی است که در مطرح شدن نام او تأثیر مهمی نیز داشته است. این کتاب برای اولین بار در سال ۱۳۷۴ توسط نشر جویا انتشار یافت و البته در سال‌های بعد نیز توسط نشر افکار و چشمه تجدید چاپ شد.
سوء قصد به ذات همایونی داستانی جذاب و خواندنی است که حوادت آن در اواخر دوره‌ی مشروطه سپری شده و به خوبی اوضاع و شرایط اجتماعی تهران دهه‌ی بیست و روسیه تزاری و همچنین روحیه‌ی آزادی‌خواهی و انقلابی اعضای گروه را به خواننده نشان می‌دهد. داستان روایت عده‌ای از جوانان مهاجر ایرانیِ تحصیل کرده و روشنفکر در قفقاز روسیه است که از مرزهای شمالی کشور به قصد شرکت در جنبش مشروطه وارد ایران می‌شوند. آن‌ها برای ضربه‌زدن به دستگاه حکومتی و نیز بیداری ملت، ترورمحمدعلی شاه را طراحی و یرنامه‌ریزی می‌کنند.
جولایی داستان را با ماجرای ترور محمدعلی شاه قاجار آغاز نموده و سپس آن را به روایت زندگی یکایک افراد دخیل در ترور او گره می‌زند. نویسنده در این کتاب ضمن اختصاص دادن یک فصل کامل به زندگی و نقش افراد دخیل در ترور، به نحوه‌ی آشنایی آن‌ها نیز پرداخته است. همچنین در صفحات پایانی این کتاب، شاهد فرجام این افراد بعد از ترور هستیم.
این رمان تاریخی، روایت‌گر ورود مدرنیته به ایران است. جولایی در این کتاب تقابل سنت و مدنیته را به روشنی نشان می‌دهد. وی در این رمان، شرایط فرهنگی و اجتماعی دهه‌ی بیست تهران را به نمایش می‌گذارد. شخصیت پردازی او در در روایت داستان، چشمگیر بوده و نشان از تسلطش بر فضای اجتماعی و سیاسی حاکم بر آن دوره‌ی تاریخی دارد.
«سوءقصد به ذات همایونی» یک رمانِ تاریخ‌ساز بوده که نگاهی نو در پیشبرد داستان دارد. نویسنده در روایتِ جریانی مارکسیستی در دوران استبداد محمدعلی شاه قاجار در تهران و سرانجام ترورِ نافرجام او و همچنین سایر اوج و فرودهای ماجرا، موفق عمل کرده است.
در جای جای این رمان، ردپای تنهایی، هراس، بیم و امید و روح آزادی‌خواهی دیده می‌شود. داستانی که در آن شخصیت‌هایی چون: لنین، استالین، رضاخان و صادق هدایت نیز حضور دارند. داستان به همه‌جا سر می‌زند. از جلوی خانه‌های چخوف و مندلیف عبور کرده و از کورساکف و تولستوی یاد می‌کند. از انقلابیون آخرین سال‌های حکومت تزارها و احزاب روسیه می‌گوید و …
جولایی در این کتاب از گذشته‌های دور و دراز این سرزمین و افرادی می‌گوید که نام‌شان با پیشینه‌ای مشخص همراه است. شاید بتوان گفت «سوء قصد به ذات همایونی» مصداق روشن «یاد آر ز شمعِ مرده یاد آر» دهخداست.
در پایان آن‌که اثر جولایی، در زمره‌ی رمان‌هایی است که براساس یک واقعه‌ی تاریخی مهم در ایران نگاشته شده و به لحاظ ادبی و تاریخی حائز اهمیت و توجه است.
نویسنده: الهام کیانپور