کجا ممکن است پیدایش کنم / نقد مجموعه داستانی از موراکامی
کجا ممکن است پیدایش کنم نام مجموعه داستانی از هاروکی موراکامی است که توسط انتشارات چشمه به چاپ رسیده . در اولین برخورد با داستان های این مجموعه همچنان شاهد شیوه من راوی موراکامی و ادبیات ساده و سطح نگار او بودم . مولف با هوشمندی چنین شیوه ای را برای نفوذ در ذهن مخاطب انتخاب کرده است . علاوه بر این داستان کوتاه های موراکامی که در این مجموعه گنجانده شده اند همگی تنه به یک رمان بزرگ می زنند گویی از یک ایده مرکزی لایتناهی سرچشمه می گیرند .
مترجم
آن طور که خود موراکامی می گوید وی در پرداخت داستان هایش یک بار به صورت ایده مرکزی آنها را به زبان انگلیسی می نویسد و سپس داستان اصلی را به نثر ژاپنی ترجمه و بازنویسی می کند . این ایدئولوژی در داستان نویسی نمایان گر احترام به تفکرات و الهامات درونی است . چرا که نویسنده به زعم من همواره مترجم الهاماتی است که از عالم موصول به او تزریق می شود . وقتی نویسنده ای در ابعاد موراکامی که روزی برای تفریح به ورزشگاه می رود و ایده نوشتن یک رمان به سر او می زند چنین تجربه درخوری دارد ادبیات دیگر صرفا کلمات و فرم محسوب نمی شوند ، بلکه نزول حقیقت به شمار می رود . موراکامی برای بیان داستان هایش نیازی به استفاده از کلمات پر جاذبه ندارد بلکه محتوای داستان به خوبی بر فرم می نشیند و خواننده از تفکرات یک روشن فکر ساده گو لذت می برد . «کجا ممکن است پیدایش کنم» یکی از پر اهمیت ترین داستان کوتاه های این مجموعه است . البته که داستان کوتاه «خواب» به مراتب کشف حقیقت کیستی مولف را بالایه های بیشتری مورد پوشش قرار داده است اما این داستان به دنبال غریزه اصلی انسان یعنی آرامش درونی و بیرونی می گردد . داستان زنی که همسرش قبل از گم شدن با او تماس می گیرد تا برای شام پنکیک درست کند اما هرگز او به خانه باز نمی گردد . در این میان قهرمان داستان فردی است که از روی لذت به دنبال کشف حقیقت در چنین ماجراهایی است و … .
چیست ؟
همه داستان های موراکامی سه ابژه منحصر به فرد را در خود دارند . حیوان خانگی (سگ یا گربه) ، کتاب خواندن ، دانشگاه . این سه پدیده که در ضمیر ناخودآگاه نویسنده قرار دارند و از سبک زندگی او وام گرفته شده اند به مخاطب فرهنگ شرقی و ژاپنی را معرفی می کند . البته که از نظر رفتاری و احترامات متقابل ژاپنی ها به مراتب بیشتر از چینی ها و کره ای ها به فرهنگ و اداب ایرانی نزدیک هستند اما فرهنگ موراکامی کمی پیچیده تر از این حرف ها است . در واقع موراکامی از دل فرهنگ فرهنگ را نقد می کند . به عملکرد نقادانه وی در داستان کجا ممکن است پیدایش کنم نگاهی می اندازیم : قهرمان داستان مراقب آن است که کسی متوجه نشود او برای چه وارد آن آپارتمان شده و از زن می خواهد تا به مدیر ساختمان بگوید آن مرد برای محاسبه بیمه میان طبقات رفت و آمد می کند . پیرمرد برای کشیدن سیگار به استراحت گاه میان طبقات می آید و با این طرز فکر که کشیدن سیگار در سن و سال او برای سلامتی اش مفید است می تواند قهرمان را متقاعد کند که دوباره سیگار کشیدن را شروع کند . چگونه : این که پیرمرد می گوید در خانه خانواده ام از بوی سیگار متنفرند و من اگر سیگار نکشم و راه خانه تا سوپرمارکت را برای خرید طی نکنم ممکن است در خانه زخم بستر بگیرم . این انگیزه کوچک و سطحی که یک پیرمرد در چنین جامعه ای برای مردی جسور و کنجکاو بیان می کند باعث می شود همه منطق های شخصیت به هم بخورد و او نیز به فکر انگیزه های کوچک و سطحی برای ادامه حیات باشد . مسئله در این جا اصلا سیگار کشیدن و یا کهنسالی نیست . بلکه موراکامی در حال نقد جامعه ای است که مردم به دنبال انگیزه هایی کوچک و مضر می گردند تا ادامه عمر را سپری کنند . این نقد اجتماعی اگر چه به زبانی سلیس مطرح می شود اما عمیقا دارای اهمیت و زیربنای فرهنگی است . در واقع همه داستان های این مجموعه از چنین انتقادات اجتماعی بهره می برند که خواننده را در مرحله اول جذب نیروی تعلیق می کند و سپس اندیشه او را قلقلک می دهد .
نویسنده : علی رفیعی وردنجانی