آخرین انار دنیا / یادداشتی بر رمان نوشته بختیار علی

آخرین انار دنیا اثر بختیار علی نویسنده کرد عراقی است. این رمان داستان زندگی شخصی به نام مظفر صبحگاهی است. او ۲۱ سال  در بیابان زندانی بوده و در این مدت حزب­اش موفق شده قدرت را در دست بگیرد. جنگ داخلی همه­ی کشور را در بر گرفته و قدرت، همرزمان سابقش را فاسد کرده است. مظفر صبحگاهی به دنبال پسرش سریاس صبحگاهی است. پسری که تنها دلیل زنده ماندن او در تمام این سالها بوده. مظفر در این جستجو با سه “سریاس” مواجه می­شود. سریاس اول در میدان گاریچی­ها به قتل رسیده. سریاس دوم سرباز است و اسیر شده و سریاس سوم در کودکی با آتش بمب دچار سوختگی شدید شده است به طوری که انسان با دیدن قیافه­اش به وحشت می­افتد.

مظفر در طول این جستجو برای یافتن سریاس با افراد دیگری روبرو می­شود. ممد دل شیشه­ای، ندیم شاهزاده، اکرام کوه­نشین، سیدجلال شمس، و خواهران سپید یعنی لاولی سپید و شادری سپید که همیشه لباس سفید می­پوشند و قسم خورده­اند که تا آخر عمر ازدواج نکنند.

چیزی که در این رمان علاوه بر قصه و روایت قوی و محکم آن به چشم می­آید بهره­گیری بختیارعلی از نماد و نمادگرایی است. مثلا مظفر صبحگاهی در جستجوی ندیم شاهزاده است. ندیم شاهزاده نابینا است و همه­ی رازها را می­داند. پدر ندیم شاهزاده سال­ها پیش بر بالای کوهی درخت اناری می­کارد. کوهی که مرز دنیا و بهشت است. ندیم شاهزاده اسم آن درخت را آخرین انار دنیا می­گذارد. پدر ندیم شاهزاده درخت را به این نیت کاشته است که میوه­هایش پسر را شفا دهد. اما انارها شفا دهنده نیستند و ندیم شاهزاده نابینا می­ماند اما به او آرامش می­دهند و چشم دل ندیم شاهزاده­ی نابینا را به روی حقایقی باز می­کند که انسان­های دیگر با چشم سر قادر به دیدنش نیستند. درختی که میوه­هایش به انسان معرفت می­دهند. هر کدام از سریاس­ها با خودش یک انار شیشه­ای قرمز دارد که از بدو تولد با او بوده. اما هیچ رازی را عیان نمی­کنند. نشانه­ای که هم هست و هم نیست. هر سریاس نماد یک رنج است. رنجی که بر یک قوم رفته. یکی به قتل می­رسد، دیگری تا آخر عمرش به اسارت می­رود و نفر سوم آنچنان سوخته و تباه شده که مرده­ی متحرکی است و در میان زندگان.

تضاد موجود در رمان بین مفاهیمی از قبیل آزادی- اسارت، مرگ- زندگی، گذشته- حال، عشق- نفرت و…هم قابل بررسی است. تضادی که انگار طلسم دنیای ماست. نیمه­ای برابر نیمه­ی دیگر، تا جهان مطلق نباشد. اگر مرگ هست، زندگی هنوز جولان می­دهد، اگر نفرت هست باز هم عشق جوانه می­زند.

این رمان یک رمان ضد جنگ است و در آن جنگ با تمام پلشتی­های خودش در برابر انسان رخ می­نماید. شرایطی که جنگ به انسان­ها تحمیل می­کند. قلب­هایی که می­شکند، ارواحی که رنج می­کشند، تن­هایی که می­سوزند و فرزندانی که جلوی چشم پدر و مادرهای خود می­میرند و… همه و همه از نکاتی است که برای لحظه­ای به مخاطب تلنگر می­زنند و گفته­ی سارتر بزرگ را به یاد می­آورد که روزی گفت” ادبیات شاید نتواند از جنگ و خونریزی جلوگیری کند اما به یقین می­تواند کاری کند که بشر به آن فکر کند.

از بختیلر علی آثار دیگری به چاپ رسیده است که می­توان به غروب پروانه، مرگ تک فرزند دوم، شهر نوازندگان سپید، غزل نویس و باغ­های خیال و… اشاره کرد. رمان آخرین انار دنیا برگزیده جشنواره ادبی گلاویژه شده است و به چند زبان دنیا از جمله آلمانی، انگلیسی، روسی و عربی ترجمه شده است. در ایران توسط دو مترجم به نام­های آرش سنجابی و مریوان حلبچه­ای در دسترس قرار گرفته است.

نویسنده : سمیه کاظمی حسنوند