سازهای ناکوک / نمایش تنهایی یک زن / تاملی بر فیلم علی حضرتی
سازهای ناکوک ساخته علی حضرتی بلوغ موسیقی سکوت در سینمای ایران است . علی حضرتی عمیقا تحت تاثیر سلیقه و تفکرات اصغر عبدالهی و فرزاد موتمن قرار گرفته است ؛ اما این تاثیر ابدا باعث نشده او نوآوری چشم گیری در ساختار نداشته باشد . هنگامه قاضیانی ، حامد کمیلی و غزل شاکری (در نقش هدیه) انتخاب هوشمندانه ای است چرا که صدای این سه بازیگر قبل از بیان و بدنشان بروز پیدا می کند و همین امر وجه مشترک قابل توجهی میان فرم و نمایش ایجاد کرده است .
موسیقی سکوت
موسیقی به عنوان انتزاعی ترین هنر همواره سایر حوزه ها را زیر پرچم خود می گیرد . اصلی ترین ویژگی موسیقی استفاده شده در این فیلم هماهنگی عجیبی است که بین متن فیلم نامه ، دکوپاژ کارگردانی و تصویر ایجاد کرده است . در «سازهای ناکوک» بیننده تنها به زاویه دوربین و برخورد او با احساسات بازیگران توجه نمی کند بلکه موسیقی آرام و بعضا مینیمال به سینمای ناطق در ایران جان دوباره می بخشد . از عمده ترین دلایل تاثیر گذاری موسیقی می توان باید به محتوای فیلم نامه که درباره خانم هارپ نواز است اشاره کرد . موسیقی به جریان سیال ذهن هدیه ، نقش محوری فیلم نامه ، تبدیل می شود . آنچه مخاطب می شنود حاصل تداعی ذهنی است که توانایی زایش نت جدیدی ندارد و همواره در پیش درآمد یک موسیقی شاهکار گیر می کند . موتور محرک فیلم نامه قصه آن است . به طرزی که قصه عمیقا با روحیات و خواستگاه هرمونوتیک فیلم ساز مشابهت دارد . علی حضرتی که پیش از آن فیلم کوتاه ساعت ساز را در کارنامه خود دارد و «سازهای ناکوک» اولین پروژه بلند سینمایی او است فیلمی ساخته در قامت سینما به مثابه موسیقی . پدیده ای که شاید نمونه اولیه آن را در «دلشدگان» علی حاتمی می توان دید .
انتزاع و سکوت
فیلمنامه قابلیت رشد خیال و انتزاع بالایی در ذهن مخاطب دارد . به حدی که اگر صدا را از فیلم حذف کنیم همچنان می توان موسیقی و صدای چنگ را در متن آن شنید . این مسئله از آگاهی بالای فیلم ساز نسبت به آنچه خلق می کند خبر می دهد . داستان فیلم درباره روانپزشکی است که بر عدم تعادل روانی خواهر تاکید دارد و مدام به این مسئله اشاره می کند که ژن خودکشی از مادر به او رسیده است . او در برخورد با معشوقه خواهر خود با بازی حامد کمیلی او را نیز روانی خطاب می کند . داستان بر سر مسئله دروغ و ترس است . دو روی یک سکه که هیچ ارزشی ایجاد نمی کنند . این دو بُعد روانی که بیشتر در نقش خانم روانپزشک دیده می شود تنها می تواند حاصل یک دوست داشتن زیاد باشد که فیلم نامه در حق اظهار آن کوتاهی به عمل آورده و تنها جایی است که می توان به «سازهای ناکوک» ایراد بنی اسرائیلی گرفت . همواره قرار گرفتن موسیقی به عنوان عامل اصلی یک اثر سینمایی قبل از داستان مواجهه فانتزی – رمانتیک ژانر با اثر را در پی داشته است . اما در این اثر که شدیدا من را به عنوان یک فیلم بین جدی به یاد فیلم «استاد» ساخته پل تامس اندرسون انداخت ، مواجهه سایکولوژی ژانر سینمایی با موسیقی را مشاهده می کنیم . ذهنی که در تلاش برای زایش است اما شک ، ترس و عدم اعتماد خفه شده و تنها سفر به تمامی معنای کلمه می تواند ناجی آن باشد . سفر ذهنی و سفر مکانی . نکته دیگر که باید به آن اشاره کنم زمان فیلمنامه است . زمان این فیلم نامه در بیرون از داستان و سینما در حال پیشروی است اما از درون مدام به گذشته رجوع می کند و حتی در پلان میز ناهار خوری خود به این ارجاع اشاره دارد . دوربین نیز زمان را در خود غرق می کند و مدام به نوستالژی بودن تصاویر خود اصرار می ورزد . از چگونگی برداشت از خطوط چهره غزل شاکری تا آغاز فیلم که به چشمان هنگامه قاضیانی و ربودن نگاه از حامد کمیلی اشاره دارد . «سازهای ناکوک» نمایشی روانشناسانه از تنهایی یک زن است که به حد اعلا تعمیم داده می شود و تنهایی ذهن هایی را به تصویر می کشد که در زایش یک پدیده نو توسط عوامل بیرونی کنترل می شوند .
نویسنده : علی رفیعی وردنجانی