خودکشی ، آخرین وسوسه مسیح / نقد فیلم اولین اصلاح شده

خودکشی ، آخرین وسوسه مسیح / پل شریدر کارگردانی که نویسندگی آثار اسکورسیزی همچون : گاو خشمگین ، راننده تاکسی ، آخرین وسوسه مسیح ، احیای مردگان را بر عهده داشته خود را پشت نقاب این کارگردان بزرگ مخفی نمی کند و پس از ساخت فیلم هایی همچون : قانون جنگل ، دره های عمیق و مرگ روشنایی و … بار دیگر هدف خود را بر سیبل کلیسا و لایه های پر نفوذ آیین مسیحیت چرخانده است . «اولین اصلاح شده» شریدر فیلمی است تماما انتقادانه به آنچه نسل به نسل در میان خادمین کلیسا و پیروانش روی می دهد . پدر روحانی که مبتلا به سرطان است و نوبت دکتر خود را از ترس تشخیص این بیماری مدام به تعویق می اندازد ؛ در برابر مردی قرار می گیرد که از ترس گرم شدن زمین و آینده ای که تا ابد مجهول و ترسناک است خواب های تلخی برای بچه ای که در شکم همسرش است دیده و ضمن آن می خواهد و  … . داستان فیلم به اندازه ای دارای لایه های تبیین شده در تحلیل مبانی اخلاقی و سیاسی در بازه مذهب است که مخاطب را از فرم درونگرایانه خود بیرون می کند و اتفاقا چنین پدیده ای است که یک اثر متنبه شده نظر مذهبی را در سینما به معنای هرچه سلیس تر بیان کرده  .

اصلاحاتی که از یک کلیسای اصلاح شده شروع می شود

به لحاظ تکنیک فیلم نامه نویسی همچنان همان شریدر جسور و اندیشمند را شاهد بودم که غیر از این چنین انتظاری نمی رفت . در واقع فیلم نامه بر پایه آن دسته از مبانی مذهبی بنا شده است که بودن یا نبودنشان از چشم مولف بستگی به خواستن یا نخواستن فرد در موقعیت دارد . «اولین اصلاح شده» نام کلیسایی است که این پدر روحانی در آن به خطابه می پردازد در آنجا با زنی آشنا می شود که از وی برای صحبت و آرام کردن همسر خود در برابر افکار پلیدی که اتفاقا به درستی در سر مرد شکل گرفته تقاضا می کند اما این خواهش به آغاز خواهش های نفسانی این کشیش منجر می شود و پلی است به سوی اصلاحات چارچوب دار در این حوزه . قصه که شاید خیلی دم دستی و روایت ان از سوی شریدر تکراری به نظر آید دقیقا همه آنچه مولف از بکاربردن چنین ابژه هایی در آثارش می خواسته را بیان می کند . فیلم خیلی جسورانه با استفاده از تکنیک کادر بندی ۴:۳ ، استفاده اغراق شده از لنز واید ، لوکیشن هایی که نه تنها خالی از جریان زندگی معنا می شوند بلکه خیلی از وسایل زندگی را در خود ندارند (به خصوص منزل کشیش) ، فرم روایتی سرد همراه با نورپردازی لایتِ آبی که به این ابژه کمک کرده است و از همه مهمتر انتخاب پروتاگونیست بر علیه خواهان پروتاگونیست در داستان ( انتخاب زنی که برای رهایی همسرش از افکار پلیدی چون خودکشی و ترس ، که ریشه در ناآگاهی دارد ، به نزد کشیش امده در برابر زنی که چندی است به پدر روحانی ابراز علاقه می کند اما وی مرگ پسرش در جنگ را بهانه ای برای دور کردن او کرده است) ، همه و همه دست به دست هم می دهند تا تعلیق اصلاح پذیری واجباتی را فراهم آورند که رعایت کردنشان منوط به شرایط و زمان است .

تکنیک مخفی پل شریدر

خودکشی ، آخرین وسوسه مسیح : پل شریدر همانگونه که در اکثر آثارش مکان هایی را در فیلمنامه متصور می شود که به پناهگاهی ابدی راه دارند در این اثر نیز به وضوح اشاره می کند . بر کف کلیسای اولین اصلاح شده دری چوبی را که از کف پوش کلیسا از نظر رنگ و ضخامت متمایز شده است سوژه می کند که در بازدید بچه مدرسه ای ها آن را به طور ویژه ای رو نمایی کرده . اول باید به این نکته اشاره کنم که سینما همواره از نمادهای طبیعی و ضد الهی وام گرفته است چرا که استفاده این گونه شریدر از اسطوره ها در یک اثر متنبه شده از نظر فکری تنها به خاطر این است که انسان ها همواره در آسمان به دنبال آرامش نباشند و می شود آرامش را با ایجاد صلح برای خود و خواسته هایمان تجربه کرد و از سوی دیگر مشخصا سینمای کمتر تبلیغ شده شریدر حاوی این پیام است که خواسته های نفسانی را نمی توان با آمرزش ها و پاداش های الهی و وعده های این چنینی پاسخ گفت چرا که اگر این چنین بود بقای انسان بر روی کره خاکی امکان پذیر نبود . اما داستان با چنین گفت و گوهای خیالی بین مخاطب و مولف پیش می رود تا به این جا می رسد که کشیش تصمیم به خود کشی با لباس انتحاری مردی می گیرد که خود از پشیمان کردن وی برای خودکشی ابتر مانده . در واقع این جا بیننده با شکلی از مذهب ستیزی دست و پنجه نرم می کند که تماما در چرایی ها خلاصه می شود . چرا مذهب نمی تواند یک مبلغ دینی عاری از خواهش های نفسانی ، نیازهای اولیه برای ادامه بقا و زندگی تربیت کند ؟ . چرا مذهب نتوانسته در برابر مردی که افکار خودکشی را مدام در سر می پروراند پیروز شود و از انجام آن عمل جلوگیری کند ، آیا مذهب خود راهی برای چنین رفتارهایی است ؟ . چرا مذهب به آینده پاسخ نمی دهد همواره انسان را در برزخ می گذارد ؟ . چرا مذهب ترس از روبه رو شدن با سرطان و بیماری را برطرف نمی کند و امید نمی بخشد و چرای آخر اینکه ، چرا مذهب هموراه انسان را در برابر بروز احساسات والای انسانی دست و پا بسته کرده است ؟ . این پرسش ها نه مشخصا به مذهب خاصی ، که در این فیلم با شکل و شمایل مسیحیت ظاهر شده است ، بلکه به طور عمده و از عمد به نادانی مخاطب حمله ور می شوند تا مخاطب را نسبت به همه چیز بد بین کنند و این بد بینی نه به جهت منفی بلکه به جهت مثبت بیننده را به راه تحقیق و پژوهش و مبارز با خرافات مذهبی می کشاند . با همه این تفاسیر سینمایی «اولین اصلاح شده» جنبه ای از سینمای الهی شریدر است . سینمایی که در آن «اخرین وسوسه مسیح» را با گذاره های امروزی اما به شکل پرسش گرایانه مطرح کرده است واین بار صلح جویانه تر از همیشه عمل می کند .

چاپ شده در روزنامه بانی فیلم / علی رفیعی وردنجانی